راهنمای ژانر

مقدمهواژه ژانر (genre)، برگرفته از کلمه‌ای فرانسوی به معنای «نوع»، «دسته» و مشتق از واژه لاتین genus است. ژانر معمولا عبارت مبهمی است که هیچ مرز مشخصی ندارد. خیلی از آثار و ایده‌ها در یک ژانر نمی‌گنجند و ترکیبی از چندین ژانر هستند. بسیاری از ژانرها بر اساس مخاطبین و منشوراتی که از آنها حمایت می‌کنند مثل نشریات و سایت‌ها، ساخته شده‌اند. سایت IMBD در حال حاضر 28 ژانر برای طبقه‌بندی فیلمهای‌اش در نظر گرفته است.

جذابیت ژانرها نیز در طول زمان کم و زیاد می‌شود. در حالی که ژانر وسترن طی دهه ۲۰ پرطرفدار بود، در دهه ۳۰ محبوبیت خود را از دست داد و با فیلم « دلیجان» جان فورد در سال ۱۹۳۹ بار دیگر مورد توجه قرار گرفت و مخاطبان جدیدی پیدا کرد.

لازم به یادآوری است که این تعاریف، دستورالعمل هستند؛ هیچ تعریف واحدی نمی‌تواند تمام احتمالات ممکن را پوشش دهد. در هر صورت، لطفا سعی کنید که از این تعاریف تا جایی که ممکن است در انتخاب ژانر دقیق‌تر ایده‌های‌تان استفاده کنید. لطفا توجه داشته باشید که ژانر باید به نیروی محرکه اصلی خط داستانی (1) مرتبط باشد و داستان‌های فرعی (2) بهتر است از طریق کلیدواژه‌ها نشان داده شوند.

آن‌چه این‌جا در اختیار شما قرار گرفته است بر مبنای راهنمای ژانر سایت IMDB (مرجع) و با نگاهی به کتاب داستان آقای رابرت مکی و فصل‌نامه سینمایی فارابی - شماره ۶۳ گرد آمده است.

تعاریف انواع ژانر

• اکشن (Action)

ایده‌هایی که صحنه‌های متعددی از کنش‌های تماشایی، جذاب و معمولا مخرب دارند، در این دسته قرار می‌گیرند. نکته: اگر فیلمی فقط یک صحنه‌ی اکشن دارد، آن فیلم ژانرش اکشن نیست؛ حتی وقتی مثل سقوط هواپیما، زمان آن صحنه طولانی باشد.

• ماجراجویانه (Adventure)

ایده‌ی ماجراجویانه باید حاوی صحنه‌های پرشمارِ متوالی و مرتبط، از شخصیت‌هایی باشد که در تجربه‌هایی خطرناک یا هیجان‌انگیز برای رسیدن به هدفی مشخص، درگیرند.

این ژانر با اکشن یکی نیست، اما گاهی با هم در یک فیلم، همراه می‌شوند.

• انیمیشن (Animation)

یک ایده‌ی انیمیشن ایده‌ای است که دست‌کم ۳ به ۴ از کل آن، صحنه‌هایی دارد که قسمتی از آن‌ها یا همه‌شان انیمه باشند. دیگر تفاوتی نمی‌کند که این انیمه با چه تکنیکی اجرا شود؛ طراحی دستی(۳)، تولید کامپیوتری(۴)، استاپ‌موشن و ...

آثار عروسکی انیمیشن حساب نمی‌شوند، مگر این‌که فرمی از انیمیشن مثل استاپ‌موشن در آن استفاده شود. تک سکانس‌های انیمه هم در یک فیلم، ژانر محسوب نمی‌شوند. آن‌ها را می‌شود با کلیدواژه‌هایی مثل "قسمتی انیمه"، یا "سکانس انیمه" نشان داد.

• فیلم هنری (Art Film)

یک ایده‌ی فیلم هنری معمولاً ایده‌ای مستقل است که تمرکزش در درجه اول بر موضوعات زیبایی‌شناختی است. و در بیشتر موارد شامل کاری جدی، هنری، تجربی و غیرتجاری است که محتوایی غیرمتعارف یا بسیار نمادین را به نمایش می‌گذارد.

• زندگی‌نامه (Biography)

ایده‌ای که در آن تمرکز اصلی برای به تصویر کشیدن فعالیت‌ها و شخصیت یک فرد یا افراد واقعی در بخشی از زندیگ یا تمام عمر آنها باشد، ژانرش زندگی‌نامه‌ای است. چه رویدادهای زندگی آن شخصیت‌ها بازسازی شده باشند، و چه به شکل مستند ساخته شده باشند.

البته در بازسازی وقایع، با در نظر گرفتن ضرورتهای دراماتیک، ایده باید به شکلی منطقی پیشینه واقعی حوادث زندگی شخصیت‌ها را نمایش دهد. اگر در یک فیلم، فقط شخصیت ما به ازای واقعی داشته باشد اما حوادث و بافت داستانی تخیلی باشند، آن فیلم دیگر زندگی‌نامه‌ای نیست.

هم‌چنین اگر تمرکز اول یک ایده، به جای یک شخصیت، بر رویدادها و حوادث باشد، ژانر آن ایده تاریخی خواهد بود.

زندگی‌نگاره، می‌تواند یکی از زیرژانرها این دسته باشد. زیرژانری که غالبا در آن شخصیت اصلی در تعارضی محدود و مشخص با اعضای معینی از یک جامعه، در تلاش است تا جامعه‌ای نو را دوباره بنا کند.

• کمدی (Comedy)

تقریبا تمام صحنه‌های یک فیلم کمدی شخصیت‌هایی دارد که در حال از سر گذراندن تجربه‌ای طنزآمیز یا کمیک هستند. چه خنده‌دار بودن یک ایده فقط برای بیننده باشد، و چه میان او و شخصیت‌های فیلم مشترک باشد.

بهتر است کلیدواژه‌های مرتبط، برای توصیف بهتر نوع کمدی را هم به عنوان زیرژانر اضافه کنید. به عنوان مثال هجو، پارودی، آیرونی، اسلپ‌استیک، هزل، کمدی سیاه و...

اگر ایده‌ای دارید که "تقریبا تمام صحنه‌ها"ی آن کمدی نیست، لطفا ژانرش را کمدی انتخاب نکنید؛ به جای آن، از همین کلیدواژه‌ها برای نشان دادن عناصر کمدی ایده‌تان استفاده کنید.

• جنایی (Crime)

چه قهرمان‌ها یا ضدقهرمان‌ها، جانی و جنایت‌کار باشند و چه نباشند، ایده جنایی باید پر از صحنه‌های متوالی و مرتبط درباره شخصیت‌هایی باشد که در عملی جنایت‌کارانه مشارکت می‌کنند یا برای رسیدن به هدفی غیرقانونی، کمک.

نباید با فیلم نوآر اشتباه گرفته شود. تنها گاهی اوقات این دو ژانر می‌توانند با هم همراه شوند.

• مستند (Documentary)

یک ایده با ژانر مستند شامل صحنه‌های متوالی متعددی از شخصیت‌هایی واقعی است؛ نه شخصیت‌هایی که بازیگرانی آن‌ها را بازسازی می‌کنند.

این ژانر، شامل مستندنماها (۵) و شبه‌مستندهای کمیک (۶) نمی‌شود. آن‌ها را باید با کلیدواژه‌های مناسب‌شان مشخص کرد. مثلا مستندی که بازیگرانی رویدادهایش را بازسازی می‌کنند، باید با کلیدواژه‌ی "اجرای مجدد" یا "نمایش مجدد" یا "مستند بازسازی‌شده" مشخص شود؛ چرا که بازیگران "خودشان" نیستند.

ژانر مستند را همین‌طور باید برای همه‌ی استندآپ کمدی‌ها و اجراهای کنسرت در نظر گرفت.

همین‌طور "مستند داستانی" (Docudrama) را هم ‌می‌توان به عنوان زیرژانر این دسته برای ایده‌هایی که میان داستان و مستند در رفت و آمد هستند، انتخاب کرد.

• درام (Drama)

یک ایده درام پر است از صحنه‌های متعدد متوالی از شخصیت‌های بازسازی شده‌ای که یک روایت جدی را در سرتاسر کار پیش می‌برند.

ملودرام همان درام است با چاشنی اغراق.

و درام اجتماعی هم یکی از زیرژانرهای این دسته است که دغدغه اصلی روایی‌اش به تصویر کشیدن یک مسئله و مشکل اجتماعی است.

• خانوادگی (Family)

چنین ایده‌ای کلا، باید تصویری پذیرفته شده، باشد. مثلا، به طور ویژه برای آموزش یا سرگرمی کودکان و یا کل خانواده ساخته شده باشد.

توجه: معمولا؛ نه همیشه، ژانر خانوداگی مکمل انیمیشن است.

• فانتزی (Fantasy)

یک ایده فانتزی، باید حاوی صحنه‌های متعدد متوالی از شخصیت‌های بازسازی شده‌ای باشد که یک روایت جادویی یا فراطبیعی را در سرتاسر اثر پیش می‌برند. مهم‌ترین درون‌مایه در ژانر فانتزی آزادی شخصیت‌هاست. آزادی‌ای که اجازه می‌دهد شخصیت‌ها همه محدودیت‌ها را بشکنند.

توجه: فانتزی را نباید با علمی-تخیلی اشتباه گرفت. چرا که برخلاف آن، معمولا بر پایه سحر و جادو یا امور فراطبیعی بنا شده است.

• فیلم-نوآر (Film-Noir)

ایده‌های این ژانر، معمولا دارای ویژگی‌های ظاهری مشخصی هستند؛ مثل: "شخصیت‌های تاریک، جدی و متفکر"، "فساد"، "کارآگاهان" و از سویی "ویرانه‌ی شهری بزرگ".

تقریبا همیشه به صورت سیاه و سفید -در ورژن آمریکایی-، و همین‌طور در زمینه‌ای از دوران مدرن (بسته به تاریخ ساخت)، فیلمبرداری شده است. ما معتقدیم که این ژانر با فیلم "جهان زیرین(1927)" (۷) آغاز شد و با "نشانی از شر(1958) " (۸) پایان یافت.

توجه: برای آثاری که همه شاخصه‌ها را ندارند، "نئو-نوآر" به عنوان یک کلید-واژه یا زیرژانر کاربرد دارد.

• گیم‌شو (Game-Show)

ایده‌ها برای یک مسابقه -غیر از مسابقات ورزشی- و مسابقات غیرحرفه‌ای معمولا در این ژانر قرار می‌گیرند.

مسابقه می تواند بخش جسمی-حرکتی هم داشته باشد، اما بیشترشان در درجه اول ذهنی و استراتژیک هستند، بر خلاف مسابقه ورزشی. این ژانر هم‌چنین مسابقاتی که به عنوان "مسابقات سوال و جواب" (۹) معروفند را هم در بر می‌گیرد. مسابقات استعدادیابی مثالی واضح از گیم‌شوها هستند.

• تاریخی (History)

یک ایده تاریخی ایده‌ای است که تمرکز اصلی‌اش بر رویدادهای واقعی یک واقعه معتبر تاریخی با شخصیت‌های واقعی باشد.

یک واقعه تاریخی معاصر، زمانی معتبر است که مثلا دست‌کم یک هفته صفحه اول روزنامه‌های رسمی یا سراسری را به خودش اختصاص داده باشد؛ چنان‌که وقایع تاریخی قدیمی هم وقتی در کتب تاریخی مهم و مرجع درج شده باشند، معتبر خواهند بود.

البته برخی از شخصیت‌ها، حوادث و گفتگوهای یک اثر تاریخی ممکن است تخیلی باشند، اما این‌ها تقریبا آن جزئیاتی هستند که شکافهای موجود در اسناد تاریخی را پر می‌کنند.

استفاده کردن از اشخاص واقعی در یک بستر غیرداستانی، یا بهره گرفتن از رویدادهای تاریخی به عنوان پس‌زمینه‌ی یک داستان تخیلی، آن ایده را در دسته ژانر تاریخی قرار نمی‌دهد.

همچنین اگر ایده‌ی شما تمرکزش به جای وقایع تاریخی، بیشتر بر زندگی و شخصیت یک فرد است، آن را در ژانر زندگی‌نامه‌ای ثبت کنید.

گاهی این ژانر با ژانر حماسی تلفیق می‌شوند و آثار و ایده‌های تاریخی-حماسی را رقم می‌زنند.

• وحشت (Horror)

اگر یک ایده یا اثر دارای صحنه‌های متعدد متوالی از شخصیت‌هایی باشد که روایتی وحشت‌آور یا مشمئزکننده را در طول کار پیش می‌برند، آن ایده یا اثر در ژانر وحشت دسته‌بندی می‌شود. یک ایده ترسناک زمانی می‌تواند مخاطب را به ترسی عمیق ببرد که او حس سلامت و عدالت‌جویی و ارزش‌خواهی او را مورد تهدید قرار دهد.

توجه: این ژانر که معمولا بر پایه ترس یا انزجار بنا می‌شود را نباید با ژانر تریلر اشتباه گرفت! ضمن این‌که زیرژانرهای زیادی در این دسته‌بندی جا می‌گیرند؛‌ از ایده‌های اسلشری و استاکری و قاتل زنجیره‌ای گرفته تا ایده‌های هیولایی و خون‌آشامی.

• موزیکال (Musical)

ایده موزیکال حاوی صحنه‌های مختلفی از شخصیت‌هایی است که ناگهان شروع به خواندن آهنگ‌هایی برای تماشاگر می‌کنند، در حالی که در بقیه بخش‌های کار - معمولا و نه همیشه- روایت‌هایی را به تصویر در می‌آورند که به ژانرهای دیگری مربوط می‌شود.

توجه: آثاری که فقط مربوط به موسیقی هستند و یا اجرای موسیقی در آنها هست، موزکال به حساب نمی‌آیند؛ برای مثال، کنسرت‌های پاپ، یا اپراهای کلاسیک، از آن‌جا که مطلقا موسیقیایی هستند، ژانر موسیقی محسوب می‌شوند.

• موسیقی (Music)

شامل یک ایده موسیقی، بیشتر درباره عناصر مرتبط با موسیقی است، در حالی که عملا خودش موزیکال نیست؛ این ایده ممکن است برای یک کنسرت یا قصه‌ای درباره یک گروه موسیقی (چه داستانی و چه مستند) باشد.

• رازآلود (Mystery)

یک اثر رازآلود باید صحنه‌های متعدد و مرتبطی از یک یا چند شخصیت باشد که تلاش می‌کنند آگاهی‌شان درباره هر چیزی که به خود یا دیگران مربوط است را گسترش دهند.

توجه: این ژانر در بیشتر موارد ژانر جنایی مرتبط است.

• خبری (News)

ژانر خبری درباره رویدادهای جاری مهمی هستند که علاقه عمومی را هم به دنبال خود دارند؛ چه به شکل گزارشی و چه تحلیلی.

یک ایده در این ژانر معمولا در مورد خبرنگاران، خبرگزاری‌ها، گزارشات خبری روزانه و برنامه‌های تفسیری/گفتگویی است که بر رویدادهای خبری تمرکز دارند.

اگر وقایع مربوط به امروز نیستند، بهتر است ژانر تاریخی را برای آن انتخاب کنید.

• Reality-TV

در بیشتر موارد این ژانر غیرحرفه‌ای‌ها را در موقعیتی مدیریت‌شده و صحنه‌آرایی‌شده اما بدون متنی نمایشی، به تصویر می‌کشد. طوری که حتی ممکن است از دوربین‌های مخفی استفاده شود؛ اما به طور کلی، در بیشتر موارد چنین ایده‌هایی در محیطی غیراستودیویی ساخته می‌شوند.

• عاشقانه (Romance)

یک ایده عاشقانه حتما صحنه‌های متعدد مرتبطی درباره یک شخصیت و زندگی خصوصی‌اش، با برجسته‌کردن دلبستگی‌های عاطفی او دارد. یا گاهی در این ژانر درگیر ارتباط شخصیت با کاراکترهای دیگری که دلبستگی خالصانه عمیقی به هم پیدا می‌کنند، می‌شویم.

توجه: محض یادآوری، باز هم همانند همه‌ی ژانرها اگر تمامیت یک اثر در این تعریف‌ها جا نگیرد و فقط صحنه‌هایی خاص یا داستانی فرعی از آن اثر، این‌طور باشد، "عاشقانه" باید به جای ژانر به عنوان کلیدواژه آن اثر ثبت شود.

• علمی-تخیلی (Sci-Fi)

ایده‌های علمی-تخیلی همیشه یا صحنه‌های متعددی دارند که بر اکتشافات و تحولات نظریه‌های علمی، تغییرات زیست‌محیطی، سفر فضایی یا زندگی روی سیارات دیگر، بنا شده باشند؛ و یا کل پس‌زمینه‌ی روایت‌شان بر چنین مواردی بافته شده است.

• کوتاه (Short)

هر اثر ساخته شده با زمان اجرای کمتر از 45 دقیقه- یعنی 44 دقیقه یا کمتر- یا هر کار تلویزیونی با زمان اجرای کمتر از 22 دقیقه- یعنی 21 دقیقه یا کمتر – در دسته‌بندی ژانر کوتاه جا می‌گیرد. ایده‌های چنین آثار و کارهایی هم همین‌طورند.

• ورزشی (Sport)

در این ایده‌ها تمرکز بر روی ورزش و یا رویدادی ورزشی است؛ چه تخیلی و چه واقعی. ایده‌های ورزشی شامل داستان‌های تخیلی متمرکز بر یک ورزش یا رویداد ورزشی مشخص، مستندهایی که درباره ورزش و پخش تلویزیونی رویدادهای ورزشی واقعی هستند، نیز می‌شوند. در یک فیلم داستانی، خود ورزش هم می‌تواند تخیلی باشد، اما تمرکز اصلی فیلم باید روی همان ورزش خیالی باشد.

• تاک‌شو (Talk-Show/Chat-Show)

بحث و گفتگو یا مصاحبه‌هایی با مجموعه‌ای از مهمانان یا شرکت‌کنندگان، که معمولا خود واقعی‌شان را در بافتی غیرداستانی به نمایش می‌گذارند در این ژانر جا می‌گیرند؛ حتی اگر اصل برنامه یک فرم ظاهری داستانی را تقلید کند. همه این ایده‌ها تاک‌شو هستند.

• فیلم نوجوانانه (Teenager Film)

معمولا در یک ایده تینیجری مبنای حرکت داستان، پیرنگ بلوغ است. کشمکش‌ها و تضادهای ایجاد شده معمولا در قالب کلیدواژه‌ی گذار معنی پیدا می‌کنند. کلیدواژه‌ای که به زیست شخصیت یا شخصیت‌های اصلی فیلم باید بدل شود.

• مهیج (Thriller)

ایده مهیج باید حاوی صحنه‌های متعدد مهیج باشد؛ و یا روایتی هیجان‌آور یا پر تعلیق داشته باشد.

نکته: با ژانر "رازآلود" یا "وحشت" اشتباهش نگیرید. این ژانر تنها گاهی اوقات با یکی (یا هر دوی این‌ها) همراه می‌شود.

• جنگی (War)

ایده‌های جنگی باید شامل صحنه‌های متعدد و یا روایتی باشد که مربوط به جنگی واقعی باشد؛ چه در گذشته و چه در زمان حال. این ایده‌ها معمولا متمرکز بر تقابل‌های خیر و شری هستند؛ جنگ و صلح، تمدن و توحش، دموکراسی و استبداد، انسانیت و نامردمی، وظیفه و منفعت.

توجه: در مورد آثاری که جنگی خیالی را نمایش می‌دهند، لطفا واژه جنگی را فقط به عنوان یک کلیدواژه ثبت کنید. ضمن این‌که ژانر رزمی می‌تواند هم زیرژانری برای این ژانر باشد و هم ژانری مستقل از ژانر جنگی.

• وسترن (Western)

در ژانر وسترن صحنه‌های متعددی وجود دارد، یا روایتی هست که اساسش تصویرسازی‌هایی شبیه به زندگی اهالی مرزی غرب آمریکا در طول سده هفدهم تا دوران‌های معاصر است. ریشه اصلی در این ژانر درگیری تمدن و توحش است و باقی خطوط داستانی فرعی و زیرژانرها همه از این ریشه نشأت می‌گیرند.

پانوشت‌ها:

1- در واقع از اصطلاح story Arc استفاده شده است به معنای قوس یا کمان، چرا که خط شکلی صاف و مستقیم دارد. اما از آنجا که در ایران "خط داستانی" مرسوم‌تر است، از این واژه استفاده شد.

2- Subplot: بخشی از داستان یک کتاب یا نمایش است که به شکلی جداگانه از داستان اصلی گسترش می‌یابد. (کمبریج)

3- Hand-drawn

4- Computer-generated

5- Fake Documentary

6- Spoof Documentary

7- Underworld (1927)

8- Touch of Evil (1958)

9- Quiz Shows

#راهنما #ژانر